Verslagen / In memorium Ingmar Bergman

Regisseur Ingmar Bergman overleden 

Jaap Mees

Ingmar Bergman, één van de belangrijkste film en toneel regisseurs, is op 89-jarige leeftijd overleden. Jaap Mees haalt herinneringen op. 

Op maandag 30 juli is de beroemde Zweedse filmregisseur Ingmar Bergman op 89-jarige leeftijd in zijn huis in Faro overleden. Samen met Fellini, Bresson, Tarkovski behoort Bergman tot de beste filmmakers van de laatste honderd jaar. 

Denkend aan Bergman komen de volgende beelden boven. De mooie expressieve gezichten in grote close-up van Liv Ullmann en Bibi Andersson in de fascinerende droomfilm Persona, waarin een actrice en een verpleegster geleidelijk van identiteit verwisselen. 
Het gevoelige, schuchtere jongetje in De Grote Stilte, die met zijn ziekelijke moeder en overspelige tante in een groot huis logeert en de twee vrouwen met verwondering en een zekere afschuw observeert. 
Het beminnelijke en open gezicht van Erland Josephsson in Scenes uit een Huwelijk, die zijn vrouw (Lliv Ullmann) verlaat voor een andere vrouw en zich daar erg schuldig over voelt. 
Het jongetje in Fanny och Alexander, de jonge Bergman vertolkend die in een zolderkamer plotseling wordt geconfronteerd met grote marionetten die tot leven komen. Hij denkt dat het God is, die de poppen bedient. 
Het beroemde beeld in Het Zevende Zegel waarin een man schaakt met de Dood. 
De oude professor in Wilde Aardbeien, gespeeld door de grote filmmaker Viktor Sjostrom, die een reis maakt met zijn schoondochter (Ingrid Thulin) om een eredoctoraat in de medicijnen te ontvangen. Hij denkt terug aan voorbije relaties en in melancholie gedoopte herinneringen komen boven drijven. Eén van Bergman’s warmste, meest humane en ontroerendste films.

Wat maakt Ingmar Bergman zo uniek? Hij had het vermogen diep in de ziel van zijn personages door te dringen om ze proberen te doorgronden. Op zijn intense zoektocht deed hij geen concessies, hoe somber en donker dat wat hij aan het licht bracht ook was en daar is veel moed voor nodig! Hij was een zoon van een Lutherse dominee en zijn films zitten dan ook vol religieuze symboliek. Vaak citeerde Bergman de door hem bewonderde toneelschrijver Eugene O’Neill: “Alle grote kunst gaat over de verhouding tussen mens en God.” In zijn trilogie Als in Een Donkere Spiegel, Avondmaalgasten, de Grote Stilte onderzoekt hij de relatie van de moderne mens tot God, die hij heeft afgezworen en probeert wanhopig de daardoor ontstane existentieele leegte op te vullen. Ingmar Bergman was een echte acteurs-regisseur die bij zijn vaste groep acteurs, zoals Erland Josepson, Liv Ullman, Bibi Andersson, Max von Sydow formidabel acteren kon losmaken. Een ander belangrijk aspect is de hechte en intense samenwerking met zijn ‘vaste’ cameraman, de legendarische Sven Nykvist. 

Typisch Bergmaniaans zijn de grote ‘close-ups’ van de gezichten van zijn personages, die hij zag als een voortdurend veranderend ‘menselijk landschap’, waarin elke kleine nuance zichtbaar wordt gemaakt. Toegegeven, veel mensen zien hem als de maker van ‘gloom en doom’ maar alhoewel niet de meest lichtvoetige filmer, er is geen andere cineast, samen met Bresson, Tarkovski en Sokoerov, die zo’n spirituele en psychologische diepgang in zijn films weet te bereiken als Bergman. 

Hoe je het ook wendt of keert, Ingmar Bergman heeft een enorme bijdrage geleverd aan de cinema. Het is mede dankzij hem dat film nu serieus wordt genomen als de Zevende Kunst. Bergman heeft het vermogen je naar mensen en het leven te laten kijken, alsof je het voor het eerst ziet. Volgens Woody Allen die Bergman erg bewonderd, was “Bergman de belangrijkste regisseur sinds de uitvinding van de filmcamera.” Het enige voordeel van het overlijden van deze sublieme filmmaker is, dat zijn werk overal weer zal opduiken in de bioscoop en op de televisie. Ingmar Bergman’s films zullen hoogst waarschijnlijk altijd een publiek blijven trekken, want zijn films zijn oprecht, subtiel, diepzinnig en universeel. 

* * * 

Mijn persoonlijk favoriete films van Bergman zijn: Wilde Aardbeien, Persona, Fanny en Alexander, De Grote Stilte en Scénes uit een Huwelijk.