Verslagen / IDFA 2017: Documentaires over Obama,Stalin en de The Long Season.

IDFA 2017: Documentaires over Obama, Stalin en The Long Season van Retel Helmrich.

 Beeldend kunstenaar en filmmaker Barbara Visser stond dit jaar in IDFA aan het roer en tegelijk werd gevierd dat oud directeur Ally Derks 30 jaar ambassadeur van de documentaire is geweest. In deel 2 ‘The Long Season’, de nieuwe film van Leonard Retel Helmrich, ‘The Final Year’ over een kijkje achter de schermen bij Obama en zijn belangrijke figuren op Buitenlandse zaken en ‘The Red Soul’ hoe Stalin wordt gezien  in het Rusland van nu.

‘The Long Season’ is de nieuwe film van Leonard Retel Helmrich, bekend van zijn met vele grote filmprijzen (Joris Ivens Awards en een grote prijs in Sundance) bekroonde trilogie ‘De Stand van de Zon, de Stand van de Maan en Stand van de Sterren’. In de door hem zelf ontwikkelde in ‘single shot cinema’ stijl gemaakte film over een Syrisch vluchtelingenkamp in de Bekavallei in Libanon. Bij single shot gaat het om denken in camerabewegingen en niet in shots. Met behulp van de ‘steady wing’, een door Helmrich ontworpen apparaat met twee handgrepen, waarop een lichte camera staat. Hierdoor kan hij de camera boven zijn hoofd, heel laag bij zijn voeten en opzij van zijn lichaam houden. Een intuïtieve vernieuwende manier van filmen heeft hij uitgevonden, waarbij de essentie in de beweging van de camera zit. Retel Helmrich en de door hem opgeleide Syrische cameravrouw Ramia Suleiman filmen enkele bewoners van het kamp jong en oud van heel dichtbij (groothoeklens) in moeilijke levensomstandigheden. Het is opmerkelijk dat ook als twee vrouwen die dezelfde man hebben constant bekvechten, of een jongen uit het kamp een vertrouwelijk gesprek heeft met zijn oom, de filmmakers er bij mogen zijn. Het is bekend van deze filmmakers dat zij veel tijd besteden om hun personages te leren kennen, voordat het draaien begint en zo het vertrouwen van de mensen weten te krijgen.

* Leonard Retel Helmrich.

Hartstilstand

Begin van het jaar na het filmen kreeg Retel Helmrich helaas een hartstilstand, waarvan hij nu aan het herstellen is in een speciale kliniek in Nederland. Hij maakt gestaag vorderingen. Na enkele maanden in zijn herstel besluiten producent Pieter van Huystee, samen met Ramia Suleiman en enkele andere kenners van zijn werk de film zorgvuldig af te monteren. De grote lijnen staan al vast maar de film moet worden teruggebracht van een  ruwe versie van vijf uur naar een kleine twee. Helmrich heeft vanuit zijn kliniek ingestemd met de laatste versie. De film geeft een indringend, inventief gefilmd en gedetailleerd beeld van hoe het dagelijkse leven in een kamp eruit ziet. Retel Helmrich wilde geen vluchtelingenfilm maken. Het centrale thema voor hem is om het aanpassingsvermogen van de mens in moeilijke omstandigheden te tonen. Daarbij toegespitst op het lot van de vrouwen en kinderen in het kamp. The Long Season wint zeer verdiend de Dutch Documentary  Award.  

Red Soul

Ruim vijftig jaar na de dood van Stalin is Rusland nog verdeeld over de rol die de ex-president heeft gespeeld. Onder zijn bewind kwamen miljoenen burgers om in strafkampen. Te lezen in de boeken van Solzhenitsyn bijvoorbeeld The Gulag Archipel. Diverse Russische getuigen van Stalin’s vreselijke daden komen aan het woord. We zien een man met een kind en hond struinen bossen af op zoek naar massagraven. Een oude vrouw vindt allerlei menselijke botten van slachtoffers. Een van de meest gedegen onderzoekers in The Red Soul,  is een man van middelbare leeftijd, die het tot zijn levenswerk maakt om de omgekomen slachtoffers in kaart te brengen. Enigszins vergelijkbaar met  wat Loe de Jong heeft gedaan van voor alle Joden, die zijn omgebracht. Voor het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie. Toch zijn er nog steeds fanatieke aanhangers van Stalin die hem vereren als een held. In de film houden ze regelmatig herdenkingsoptochten in zijn naam. Het moet gezegd dat hij in de oorlog belangrijk was bij de strijd tegen Hitler en bondgenoten. Filmmaker Jessica Gorter maakte eerder films over Rusland. Zoals ‘900 dagen’ over het beleg van Leningrad of ‘Piter’ over St Petersburg. Het is frappant dat Gorter in deze interessante, qua vorm conventionele en informatieve film,  toegang weet te krijgen tot een diverse groep mensen die tegen Stalin kunnen getuigen. Met name omdat in Rusland zelf deze duistere periode vaak verzwegen wordt.

* Obama in overleg.

The Final Year

Heel dynamisch, soms een beetje té flitsend, is de film ´The Final Year´ van de Amerikaanse filmmaker Greg Barker. Bekend van documentaires als ´Legion of Brothers´ en ´We are the Giant´. In The Final Year geeft Barker een inkijk in het laatste regeringsjaar van Obama en zijn naaste medewerkers op Buitenlandse Zaken. Te weten Samantha Power, ambassadeur van de Verenigde Naties, John Kerry,  minister Buitenlandse zaken, National security officier,  speech schrijver Ben Rhodes en veiligheids- adviseur Suzan Rice. De documentaire wisselt in hoog tempo belangrijke politieke gebeurtenissen af met reflecties daarop door bovengenoemde sleutelfiguren. Het is fascinerend te zien dat Obama een uitstekende communicator is.  Niet alleen met wereldleiders, maar met iedereen klein en groot die zijn pad kruist. We zien de sterke en intelligente Samantha Power op empathische wijze omgaan met een slachtoffer van Bokko Haram in  Afrika. John Kerry veroordeelt op niet mis te verstane wijze de bombardementen van de Russen op Syrische burgers. Tegelijk toegevend dat de Amerikanen soms verkeerde doelwitten bombarderen, maar niet met opzet. Ben Rhodes, vriend van Obama,  die de wijsheid heeft verder te kijken dan het huidige bewind van Trump en het met Obama in een historische perspectief weet te plaatsen. Je wordt er wel droevig van te bedenken dat de huidige president al het constructieve werk op klimaatgebied, het nieuwe zorgstelsel en het vredesakkoord met Iran probeert om zeep te helpen. Zonder Obama te idealiseren, zal Amerika niet snel weer zo’n bevlogen, eloquente en charismatische president krijgen.

•  Ook leuk op IDFA 2017 de eerste documentaire van Ketelhuis directeur Alex de Ronde wint de Publieksprijs voor zijn film Deaf Child.
• Voor meer informatie over leonard Retel Helmrich zie mijn interview op www.free-spirits-film.eu

Jaap Mees

* Fotorechten IDFA 2017.