Verslagen / De poëtische leegte van Michelangelo Antonioni

De tentoonstelling ’Il maestro del cinema moderno’ in Eye Filmmuseum Amsterdam is gewijd aan de Italiaanse filmmaker Michelangelo Antonioni (1912-2007). Hij geldt als een vernieuwer in de filmkunst, omdat hij het visuele de voorkeur geeft boven het narratieve. Dat strak gecomponeerde beeld of landschap geeft bovendien ook informatie over de gemoedsgesteldheid van zijn personages.

Het is opvallend dat in 2007 twee grote filmmakers sterven Bergman en Antonioni. Twee iconen uit de  cinema  van na de Tweede Wereldoorlog . Allebei gericht op het innerlijk van de karakters in hun films. Bergman is geïnteresseerd in de psychologie en geestelijke gesteldheid van zijn personages. Antonioni  is meer gefascineerd door thema’s als vervreemding, verveling, eenzaamheid en het gebrek aan echte communicatie.

L’aventura

Het hart van zijn oeuvre bestaat uit de ‘trilogie van het moderne leven’. L’aventura (1960), La notte (1961) en L’éclisse( 1962). L’aventura  zorgt voor veel ophef tijdens het filmfestival dat jaar in Cannes. Het gaat over een groepje vrienden die een wandeling samen maken op een Italiaans eiland. Eén van hen, een vrouw,  is plotseling spoorloos, haar minnaar en beste vriendin gaan haar zoeken, maar tevergeefs. Een deel van het publiek ontvangt de film met boegeroep, omdat het einde van de film onopgelost blijft. Zijn collega filmmakers waaronder  Martin Scorsese zien het belang van de film wel in. L’aventura  wordt bekroond met een Speciale juryprijs.  Antonioni over het thema: ‘wetenschap en technologie hebben de mens van liefde vervreemd, er is geen bevrediging meer.’ In  La notte zien we een huwelijk uit elkaar vallen van een schrijver ( Marcello Mastroianni) en zijn verveelde vrouw (Jeanne Moreau). Tijdens een feestje ontmoet de schrijver een derde vrouw( Monica Vitti) met wie hij een korte affaire heeft.  L’éclisse gaat  ook over het vast lopen van een relatie tussen een succesvolle beurshandelaar( Alain Delon) en zijn geliefde (Monica Vitti).

* Monica Vitti

Indrukwekkende expositie

In de tentoonstelling Michelangelo Antonioni- Il maestro del cinema moderno- komt bovengenoemde trilogie uitgebreid in beeld. Met lange fragmenten, in hoge kwaliteit geprojecteerd op mooie grote schermen. Bijna al zijn films worden in beeld gebracht. Het is erg toepasselijk voor deze indrukwekkende  Antonioni expositie om het beeld de boventoon te laten voeren. Zijn begintijd als documentaire maker wordt ook getoond met onder meer een fragment uit zijn neo-realistische  Gente del Po (1943) over het dagelijks leven van vissers in de Po vlakte. De tentoonstelling wordt aangevuld met brieven van o.a. Fellini, Mastroianni ,Barthes en Italo Calvino. En stukken uit originele scenario’s, setfoto’s, persartikelen, eigen gemaakte schilderijen en andere personalia.

Monica Vitti

Blow-Up is zijn meest succesvolle film commercieel gezien. Gedraaid tijdens de Swinging Sixties in Londen. Over een fotograaf( David Hemmings), die een foto maakt van een kussend paartje in een park.  Bij het uitvergroten( ‘blow up’) ontdekt hij een gestrekte arm met een pistool in een bosje vlakbij hen. Voor het eerst bij Antonioni speelt een man de hoofdrol. Daarvoor was dat meestal Monica Vitti, die in vier van zijn films speelt. Zij is min of meer symbolisch voor de films die Antonioni maakte. Knap en elegant, maar met een soort gebroken leegte in haar ogen. Haar expressie is sterk melancholisch en er hangt een existentiële eenzaamheid om haar heen. Niet voor niets wordt Monica Vitti gezien als de muze van Antonioni, hij heeft ook een relatie van tien jaar met haar gehad.

* Michelangelo Antonioni

Vernieuwer

In een parallel draaiend retrospectief  van Antonioni films in filminstituut Eye tot en met 14 januari ,  valt op dat de focus ligt op werk van de Italiaanse regisseur uit de jaren 50, 60 en 70. De laatste is Professione: reporter uit 1974, waarin een oorlogsjournalist gespeeld door Jack Nicholson zijn paspoort verruilt voordat van iemand anders. Daarna maakt Antonioni nog films als Identificazione di una Donna(1982)  en met assistentie van Wim Wenders Beyond the Clouds in 1995. Door een hersenbloeding  kon Antonioni namelijk niet meer spreken.

Typerend voor Michelangelo Antonioni is zijn uitspraak: ’ Ik ben geen filosoof of praatjesmaker, ik werk liever dan dat ik ergens over praat.’ Hij zal herinnerd worden als meester van het kadreren vaak in totaalshots, volgens hem is iedere centimeter van het beeld essentieel. En het vertellen van een verhaal in beelden, die iets laten zien van de emotionele toestand van de personages. Hierin beïnvloedde hij filmmakers als Nanouk Leopold, Wim Wenders, Nuri Bilge Ceylan  en Bruno Dumont. Maar voor alles is Michelangelo Antonioni de filmtaal vernieuwer en de filmmaker van de vervreemding en eenzaamheid. Thema’s van alle tijden en vooral nu in de week van de eenzaamheid.

• Michelangelo Antonioni- Il maestro del cinema moderno- is te zien in Eye filmmuseum t/m 17 januari 2016

Jaap Mees