Interviews / Masterclass Victor Kossakovsky: 'Open je ogen en zie hoe mooi de wereld is'

De russische documentairemaker Victor Kossakovsky gaf een masterclass op het IDFA. Filmmaker Jaap Mees was erbij en verslaat het bezoekje van de meester.

Eregast van het jaar bij het IDFA dit jaar is de Russische documentairemaker Victor Kossakovsky (1961) uit Leningrad. Op vrijdag 16 november geeft hij een masterclass in de op zijn lijf geschreven filmzaal: Tuschinski 1. De Canadese filmmaker Peter Wintonick, een soort ambassadeur van de documentaire en vaste gast op het IDFA, probeert hem te interviewen. Proberen ja, want de speelse Rus is niet makkelijk in het gareel te krijgen. Dan zit hij weer op de leuning van Wintonick's fauteuil, dan weer ijsbeert hij rusteloos over het podium.

Lucifer

Eerste van de gespreksonderwerpen is de Top 10 die Kossakovsky voor het IDFA samenstelde, met daarin bekende films als Spiritual Voices van Sokurov en Vertov's Man with a Movie Camera. Uit Nederland heeft Kossakovsky Leonard Retel Helmrich's Stand van de Sterren gekozen, vanwege Helmrich's 'inventieve manier van filmen en zijn rijke verbeelding.'

Op een vraag over het onstaan van zijn eigen film Belovy uit het publiek, vertelt Kossakovsky, dat hij zich uit zijn jeugd een oude man herinnerde die een lucifer in de rivier gooide. De man vertelde hem dat die lucifer van rivier naar meer, van meer naar zee ging. De hele wereld over. Dit maakte zo'n indruk op de toen vierjarige Victor, dat hij vele jaren later terugkwam naar die afgelegen streek om Belovy te draaien (waarmee hij bekend werd bij een groot publiek met het winnen van de Joris Ivens- en Audience Award op het IDFA 1994).

Lijn door de aarde

In zijn laatste film Vivan las Antipodas! verkent Kossakovsky een zestal mondiale tegenpolen: Argentinië en China, Spanje en Nieuw Zeeland, Hawaii en Botswana en Rusland en Chili. In schitterend gefotografeerde beelden, laat Kossakovsky de camera regelmatig 180 graden kantelen. Met bijvoorbeeld een naadloze overgang van een lavalandschap naar de plooien van een olifant in de tegenpool. Of het beeld van een gammele auto op een bruggetje in Patagonië, dat kantelt naar een moderne auto op een snelweg in Shanghai.

Op een vraag uit het publiek over het idee voor deze film, zegt Kossakovsky dat hij ooit op een expeditie naar de Noordpool was: een van de expeditieleden vroeg zich af hoe het zou zijn om een lijn door de aarde te trekken naar de andere kant van de globe, waar zijn vrouw op dat moment werkte. Kossakovsky was meteen gegrepen door dat sterke beeld, dat hem niet meer los liet.

Scherpe observant

Kossakovsky zegt Wintonick niet te werken met een voorgeschreven filmplan. Hij vindt het belangrijk intuïtief te filmen om dan later een structuur aan te brengen in de montage. Daarbij speelt hij met de verwachtingen van zijn publiek. 'Er is een groot verschil met wat je ziet door je ogen en wat er uiteindelijk op het doek verschijnt. Een scherpe observant zijn is van vitaal belang voor een echte filmmaker.'

'Tegenwoordig worden er zoveel documentaires gemaakt, maar niet iedereen met een camera is ook een filmmaker. Je moet inventief zijn als filmmaker en eigenlijk alleen de camera pakken als je iets ongelooflijks moois of urgents wilt maken. Als je iets wilt zeggen, moet je geen film maken. Essentieel is het respect voor diegene die je filmt en het publiek. Ik ben pas tevreden als ik iets heb gezien wat ik niet heb kunnen voorspellen.'
En daarmee zijn we rond: in een vorige workshop in IDFA, enkele jaren geleden, zei Kossakovsky al, dat de beste films unieke momenten vastleggen, die nooit meer op een dergelijke manier gemaakt kunnen worden.

Jaap Mees