Actueel / Documentaire 'Voelbaar Licht' van Jaap Mees over Jan Mankes

Hoe  het onzichtbare zichtbaar wordt en de stilte hoorbaar. Een nieuwe documentaire ‘Voelbaar Licht’ getiteld, van Jaap Mees over de fijnschilder Jan Mankes

Ik tref Jaap bij Café/Brasserie Keijzer naast het Concertgebouw in Amsterdam. We spreken daar vaker af om over de Kroniek te bomen en over Feyenoord natuurlijk als geboren Rotterdammers!

 * Bloeiend landschap

Deze keer is de reden van onze afspraak bijzonder, omdat Jaap vrij recent een nieuwe documentaire heeft afgeleverd. De schilder Jan Mankes is het onderwerp. Een aantal jaren terug schreven we al in de Kroniek over een van Jaap’s eerdere documentaires ‘Het licht van Tabor’ (2013). Jaap is, naast eindredacteur van onze Kroniek, filmmaker en freelance journalist. Hij voltooide School voor de Journalistiek in Tilburg en de Filmacademie in Londen (regie/scenario) en maakte diverse korte en lange films, met name documentaires. Sommigen zijn vertoond in internationale filmfestivals in onder andere Dublin, Londen, New York, Washington, Sitges, Montreal, Utrecht en Manchester. Nu schrijft hij voor de digitale media Reporters Online, Blendle en www.jaapmees.nl. Zie meer over het werk van Jaap op zijn website: http://www.free-spirits-film.eu.

• Mankes met zoon Beint op zijn ziekbed

Jan Mankes

De fijnschilder Jan Mankes werd geboren in 1889 en stierf jong in 1920, pas 31 jaar oud, aan een combinatie van de Spaanse griep en tuberculose. In zijn jonge leven heeft hij op velen indruk gemaakt. Hij koos er bewust voor om de landschappen uit zijn buurt te schilderen. En met name dieren, groot en klein en mensen uit zijn directe omgeving. Het grootste deel van zijn leven als beeldend kunstenaar, woonde hij in het kleine Friese landelijke dorp De Knijpe (1909-1915) en later in het bosrijke Eerbeek (1916-1920) in Gelderland. Hij trouwde met Annie Zernike, Neerland’s eerste vrouwelijke predikant (doopsgezind), die een belangrijke rol in zijn leven speelde. Voor Jaap was de hoofdreden om een documentaire aan Jan Mankes te wijden, de verinnerlijking en bezieling, die uit het als poëtisch realistische omschreven werk van Jan Mankes blijkt.

Zo licht Jaap toe : “Toen Mankes in zijn latere leven TBC kreeg, was hij nog meer dan ervoor aan huis gebonden. Hij bleef dichtbij huis om zijn onderwerpen te schilderen, die hem nauw aan het hart lagen. Zoals dieren en mensen uit zijn eigen omgeving, zoals zijn vrouw Annie Zernike en zijn vader”. “Als je op jezelf teruggeworpen wordt door een ernstige ziekte of het verlies van een dierbare, kun je je ervan bewust worden wat echt belangrijk is in het leven en wat niet.Ik weet dat uit eigen ervaring, omdat ik meerdere keren in mijn leven ernstig ziek geweest ben. Cruciaal worden dan begrippen als vriendschap, liefde, compassie, creativiteit en solidariteit. Je gaat de confrontatie aan met je eindigheid en dat roept vragen op die gepaard kunnen gaan met verinnerlijking, verstilling, bezieling en spiritualiteit”.

Volgens Jaap getuigt Mankes’ leven en werk ervan, dat in tijden van nood en tegenslag er innerlijke krachten vrij kunnen komen, die door de beperkingen en obstakels heen kunnen breken. Dat roept boeiende vragen op, wat de eigenlijke en diepere betekenis van kunst is. In dit geval, van de visuele kunst van Jan Mankes. Dit laatste wordt onderzocht in de documentaire. En daarmee is het onderwerp ook weer direct actueel als we kijken naar de huidige wereld om ons heen (pandemie, klimaatcrisis, oorlog).

• Bomenrij

 Onderzoekende geest

Wie was Jan Mankes? Om die vraag te beantwoorden, is het nuttig om het interview met Jan Mankes kenner Jan de Lange (Arnhem, 1952) er bij te nemen, dat verscheen ter gelegenheid van de honderdste sterfdag van Mankes op 23 april 1920. Jan de Lange is kunsthistoricus/onderzoeker, schrijver en curator van exposities, schreef in 1987 een doctoraalscriptie over Mankes en maakte tentoonstellingen en publicaties over zijn werk. “…..Je ziet erin wat je zelf wilt zien. Het beeld van de eenzelvige, wereldvreemde kluizenaar klopt niet. Mankes stond midden in de wereld, had een grote belangstelling voor mens en natuur, volgde de ontwikkelingen in de beeldende kunst en las vele kranten en kunsttijdschriften. Naast aandacht voor zijn werk was hij sociaal, erudiet, vriendelijk, koppig en eigenwijs. Hij had humor, was plezierig in de omgang, wist zeer goed wat hij wilde en had sterke voor- en afkeuren. Met zijn onderzoekende geest zocht Jan Mankes zijn hele Bomenrij leven naar antwoorden op levensvragen.

Onafhankelijke kunstenaar

Mankes is geen autodidact, hij heeft de avond kunstacademie gedaan in Den Haag en kreeg in Delft een opleiding in glas schilderen, bij het beroemde atelier van Jan Schouten. Het is niet bekend of er glasschilderingen bewaard gebleven zijn, het waren opdrachten. Dit was een interessante tijd voor hem. Naast ontwikkelingen in de kunst en gesprekken over politiek en religie, kwam hij ook in contact met moderne ideeën, zoals modernisme, vrijdenkerij, Christen Anarchisme, anti-militarisme en vegetarisme. Nadat hij glasschilder was geworden, heeft hij besloten om onafhankelijk kunstenaar te worden. De techniek van het glas schilderen heeft hij later wel gebruikt als zelfstandig schilder”. Het gehele interview met Jan de Lange is te vinden in de Mezenkroniek van 2020.(www.familiemees.com)

 * Marmot

Ingetogen

De documentaire ‘Voelbaar Licht’ bespreekt het werk en betekenis van Mankes aan de hand van bijdragen van een kleurrijk gezelschap aan beeldende kunstenaars, schrijvers, kunsthistorici die allen aan het woord komen. Dat maakt het zeer onderhoudend en informatief.

Naast bekende namen als de dichter, schrijver Willem Jan Otten, priester, schrijver en kunsthistoricus Antoine Bodar en beeldend kunstenaar Pieter Jan Knorr, komen ook voor het oog minder bekende kunst kenners en kunstenaars aan het woord: waaronder Han Steenbruggen (directeur museum Belvédère, Heerenveen), kunstenaar Ruben van Veen en kunsthistoricus Marguerite Tuijn, om hun bewondering voor het werk van Mankes te duiden en zijn werk van context te voorzien in het bijzonder waar het gaat om bezieling. Ikzelf heb genoten van de bijdrage van Pieter Jan Knorr, beeldend kunstenaar uit het Groningse Doezum, en zelf een begenadigd vertolker op doek van de rauwe realiteit waarin schoonheid verborgen ligt.

Levenswerk

Graag eindig ik met een quote van Jan Mankes uit de documentaire, in een brief aan Annie van Beuningen, een goede vriendin van hem en kunsthistorica, die Mankes vlak voor zijn dood aan haar schreef. Met een voice over van Jaap aan het slot van deze prachtige en gepast ingetogen documentaire. “Maar Annie, je weet hoe hartstochtelijk ik de laatste tijd over mijn werk kan zijn. Ik moet bedenken, dat een grote waarschijnlijkheid bestaat dat wat ik maakte mijn levenswerk zou blijven. Mijn hele leven heb ik geofferd aan dat ene: schilderen. Niet dat ik iets anders kon. Maar nu denk ik na en vraag ik me af, is het wel van enige betekenis geweest wat ik deed? Is het iets, of is het inderdaad veel wat ik de mensen gegeven heb?”

Ludo Mees, Email: lmees@amg-nv.com

* Jonge Witte Geit.

De documentaire ‘Voelbaar Licht’ is te koop voor 10 Euro via Vimeo. De site voor films en filmmakers: https://vimeo.com/689636143 Je kunt de documentaire opvragen via een link bij jaapmees@online.nl Je/u krijgt dan een wachtwoord.

There is also a version with English subtitles: ‘Tangible Light’. Please register at: jaapmees@online.nl. You will get an password after payment of 10 Euro. Zie ook: www.free-spirits-film.eu